Przeszłość i pzyszłość

Primo Levi (ocalały z Auschwitz): „Zdarzyło się, a więc znowu może się zdarzyć. To jest sedno tego, co mamy do powiedzenia.”

Książka Triduum Historicum. Początek końca czy początek „nowego świata”, wydana przez Instytut Pamięci Narodowej w 2022 roku, jest obszernym tomem zbiorowym, powstałym jako rezultat cyklu międzynarodowych konferencji naukowych, które odbyły się we Wrocławiu w 2019 roku. Wydarzenie to miało wyjątkowy charakter – nie tylko wpisywało się w kalendarz obchodów 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej, ale także 30. rocznicy przełomowych przemian roku 1989, które zapoczątkowały proces upadku komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej. Publikacja ta podejmuje więc dwa wątki fundamentalne dla zrozumienia współczesnej historii: tragedię i globalne konsekwencje wojny oraz przełom cywilizacyjny i polityczny końca XX wieku.

Konferencja „Triduum Historicum” była pomyślana jako interdyscyplinarne forum wymiany myśli naukowców z różnych krajów i środowisk. Sam tytuł – odwołujący się do łacińskiego określenia „triduum”, czyli trzydniowego cyklu – symbolicznie wskazuje na trzy wymiary czasu: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Organizatorzy postawili sobie pytanie, czy wydarzenia XX wieku były końcem pewnej epoki, czy też raczej początkiem zupełnie nowego świata. W tomie znalazły się referaty historyków, socjologów, literaturoznawców, psychologów i przedstawicieli innych dziedzin humanistyki i nauk społecznych. Już sam fakt zgromadzenia tak zróżnicowanego grona Autorów sprawia, że publikacja wyróżnia się na tle innych opracowań. Nie jest to bowiem jedynie historia polityczna czy militarna, ale próba spojrzenia na doświadczenie II wojny światowej i jej konsekwencji z wielu perspektyw – od polityki międzynarodowej po lokalne doświadczenia społeczności.

Tematyka i główne wątki

1. II wojna światowa jako cezura dziejowa

Autorzy wskazują, że lata 1939–1945 stanowią jedną z największych cezur w dziejach ludzkości. Był to okres, który radykalnie przekształcił mapę polityczną świata, układ sił międzynarodowych i sposób postrzegania człowieka. Wojna oznaczała nie tylko hekatombę ofiar i zniszczeń materialnych, ale również głęboką zmianę w mentalności. Wystarczy wspomnieć o doświadczeniu Holocaustu, które na trwałe zmieniło sposób myślenia o naturze zła i odpowiedzialności jednostki.

2. Perspektywa interdyscyplinarna

Pozycja pokazuje, że badanie skutków wojny nie może ograniczać się do tradycyjnej narracji historycznej. Zjawiska takie jak trauma wojenna, zmiany w literaturze czy długofalowe skutki gospodarcze wymagają podejścia wieloaspektowego. Dzięki temu publikacja staje się atrakcyjna nie tylko dla historyków, ale także dla socjologów, psychologów czy kulturoznawców.

3. Lokalne i regionalne przykłady

Szczególną wartością książki jest zwrócenie uwagi na konkretne regiony – Dolny Śląsk czy powiat nyski – jako przestrzenie, w których globalne procesy historyczne odcisnęły swoje piętno. W badaniach historycznych często podkreśla się wagę wielkiej polityki, tymczasem tutaj ukazano codzienność zwykłych ludzi i lokalnych społeczności, które musiały mierzyć się z przesiedleniami, zmianą granic i nową rzeczywistością polityczną.

4. Wielojęzyczność i wymiar międzynarodowy

Niezwykle cenne jest także to, że publikacja została przygotowana w trzech językach: polskim, angielskim i niemieckim. Dzięki temu dyskusja wykracza poza granice kraju i może stać się częścią międzynarodowego obiegu naukowego. Jest to szczególnie istotne w przypadku tematyki tak silnie osadzonej w kontekście europejskim i globalnym.

Publikacja Triduum Historicum jest ważnym wkładem w refleksję nad pamięcią historyczną i tożsamością narodową. Z jednej strony podkreśla dramatyzm doświadczeń XX wieku – wojny, totalitaryzmów i przemian politycznych – z drugiej pokazuje, że każdy koniec może być także początkiem. W perspektywie badawczej książka stanowi przykład dobrej praktyki łączenia badań lokalnych z refleksją globalną. W perspektywie dydaktycznej może być wartościową pomocą w nauczaniu historii, politologii czy wiedzy o społeczeństwie, ponieważ pozwala uczniom i studentom zrozumieć, jak wielkie procesy historyczne przekładały się na życie zwykłych ludzi.

Książka Triduum Historicum. Początek końca czy początek „nowego świata” to dzieło o dużej wartości merytorycznej i symbolicznej. Łączy w sobie refleksję nad tragicznymi doświadczeniami II wojny światowej z próbą zrozumienia, jak te wydarzenia wpłynęły na kształt dzisiejszego świata. To publikacja, która nie tylko dokumentuje fakty, ale przede wszystkim inspiruje do refleksji nad mechanizmami historii i nad tym, w jaki sposób człowiek odnajduje się w obliczu przełomów dziejowych. Można ją traktować jako pomost między pamięcią o przeszłości a refleksją nad przyszłością – jako świadectwo, że historia nigdy się nie kończy, lecz stale kształtuje nasze myślenie, decyzje i wybory.

Książkę do recenzji otzymałam od Wydawnctwa IPN