Taniec po polsku

 „Taniec to najpiękniejsza metafora życia – ciągły ruch, rytm i harmonia.” – anonim

Taniec od zawsze pełnił w kulturze polskiej funkcję znacznie wykraczającą poza ramy rozrywki. Był i jest nośnikiem tożsamości, formą przekazu emocji, a także narzędziem integrującym wspólnotę. W przypadku Polski szczególne znaczenie mają tańce narodowe – pięć form, które wykształciły się na przestrzeni wieków i które do dziś pozostają wizytówką polskości: polonez, mazur, kujawiak, oberek i krakowiak. Pani Zofia Czechlewska w swojej książce Polskie tańce narodowe. Krótki zarys historyczny, systematyka, metodyka, formy sceniczne podejmuje się próby ich opisania w sposób całościowy. To publikacja, która łączy refleksję historyczną, systematyzującą i praktyczną, a także podejście sceniczne, co czyni ją cennym narzędziem dla badaczy, instruktorów, artystów i miłośników tańca.

Pani Zofia Czechlewska to osoba doskonale przygotowana do opracowania tego tematu. Jej biografia świadczy o niezwykłym zaangażowaniu w rozwój polskiego ruchu tanecznego. Przez wiele lat współpracowała z zespołami folklorystycznymi, w tym ze słynnym „Śląskiem”, będąc nie tylko choreografką, ale również pedagogiem i teoretykiem tańca. Posiada tytuł doktora sztuk muzycznych, co dodatkowo wzmacnia naukowy wymiar jej działalności.

Książka została skonstruowana w sposób logiczny i przejrzysty. Każdy rozdział pełni odrębną funkcję, a jednocześnie wszystkie razem tworzą spójną całość.

Zarys historyczny – Autorka opisuje proces kształtowania się pięciu tańców narodowych, ukazując ich genezę oraz przemiany. Polonez, taniec o rodowodzie dworskim, symbolizuje dostojność i ceremonialność. Mazur – szybki, pełen energii – odzwierciedla temperament polskiej szlachty. Kujawiak i oberek, pochodzące ze wsi, wprowadzają do tańca elementy autentycznej ludowości, a krakowiak, dynamiczny i barwny, stał się dumą Małopolski. Pisarka pokazuje, że te tańce nie powstały w próżni, lecz były wynikiem złożonych procesów społecznych i historycznych.

Systematyka – w tej części Autorka porządkuje wiedzę o tańcach, analizując ich tempo, rytmikę, charakter ruchów i podstawowe figury. Dzięki temu czytelnik łatwiej dostrzega różnice i podobieństwa między nimi. Pani Czechlewska podkreśla, że zrozumienie specyfiki danego tańca wymaga świadomości jego rytmu i energii, które są jak odcisk palca narodowego temperamentu.

Metodyka – ta część jest szczególnie cenna dla nauczycieli i instruktorów. Pisarka przedstawia praktyczne wskazówki dotyczące nauki kroków, pracy nad postawą, akcentowaniem rytmu. Zwraca uwagę na stopniowanie trudności oraz na to, jak przekazywać wiedzę osobom początkującym, dzieciom i młodzieży. Jednocześnie podkreśla, że celem nauki nie jest tylko poprawność techniczna, lecz także budowanie świadomości kulturowej.

Formy sceniczne – Pani Czechlewska omawia, jak tańce narodowe funkcjonują w warunkach scenicznych, w zespołach pieśni i tańca, na konkursach czy w widowiskach stylizowanych. Przypomina, że scena wymaga wyrazistszych ruchów i większej dbałości o wizualny efekt, ale ostrzega przed przesadnym odejściem od tradycji. Dla Niej najważniejsza jest równowaga – zachowanie ducha autentyku przy jednoczesnym wykorzystaniu środków artystycznych.

Materiały dodatkowe – książka została wzbogacona o ilustracje, rysunki schematów kroków i fragmenty przetłumaczone na język angielski. To czyni ją publikacją o charakterze nie tylko narodowym, lecz także międzynarodowym. Dzięki temu mogą z niej korzystać także zespoły polonijne i zagraniczni badacze folkloru.

Publikacja Pani Czechlewskiej posiada liczne walory:

Kompleksowość – łączy historię, teorię, praktykę i aspekt sceniczny.

Praktyczność – schematy i metodyczne wskazówki ułatwiają realne wykorzystanie w nauczaniu.

Dbałość o tradycję – autorka akcentuje wagę ochrony dziedzictwa i jego przekazu kolejnym pokoleniom.

Dostępność – język jest zrozumiały, dzięki czemu książka trafia zarówno do profesjonalistów, jak i amatorów.

Uniwersalność – tłumaczenia na angielski czynią publikację pomostem między Polską a światem.

Warto dodać, że Pisarka swoją książką wpisuje się w nurt współczesnych działań na rzecz ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, zgodnych z zaleceniami UNESCO. Taniec, jako forma tradycji żywej, wymaga bowiem nie tylko dokumentacji, ale też nieustannej praktyki i edukacji.

Nie można jednak pominąć pewnych braków i ograniczeń:

część historyczna jest jedynie wprowadzeniem – bardziej rozbudowane analizy źródłowe mogłyby wzbogacić książkę,

zagadnienia muzyczne potraktowane zostały skrótowo, choć stanowią integralną część tańca,

zróżnicowanie regionalne tańców wymaga osobnych, pogłębionych opracowań,

brak materiałów multimedialnych ogranicza praktyczne zastosowanie w epoce cyfrowej.

Mimo tych uwag są to raczej naturalne konsekwencje przyjętej formuły podręcznika, który musi godzić przystępność z naukowym ujęciem.

Książka Pani Czechlewskiej ma szczególne znaczenie nie tylko dla środowiska artystycznego, ale i dla całego społeczeństwa. Może być wykorzystana:

w szkołach, jako uzupełnienie lekcji muzyki i wychowania fizycznego,

w zespołach folklorystycznych, które dzięki niej mogą doskonalić repertuar,

w edukacji polonijnej, wspierając podtrzymywanie tożsamości kulturowej poza granicami kraju,

w promocji Polski na arenie międzynarodowej – taniec narodowy staje się ambasadorem naszej kultury.

Dzięki takiej publikacji młode pokolenia mogą nie tylko nauczyć się kroków tanecznych, ale także zrozumieć ich znaczenie i miejsce w tradycji. To niezwykle ważne w dobie globalizacji, kiedy lokalne formy kulturowe łatwo zanikają pod naporem kultury masowej.

Polskie tańce narodowe Pani Zofii Czechlewskiej to dzieło, które łączy naukowe podejście z praktycznym doświadczeniem. Autorka stworzyła książkę uniwersalną – przydatną pedagogom, tancerzom, badaczom i wszystkim, którzy chcą poznać piękno polskich tańców narodowych. Publikacja nie wyczerpuje tematu, ale stanowi solidny fundament do dalszych badań i praktyki. Największą wartością tej pracy jest to, że przywraca taniec jego prawdziwą rolę – nie tylko jako widowiska, lecz jako żywej tradycji, która kształtuje świadomość narodową i buduje więzi międzypokoleniowe. Autorka przypomina, że taniec narodowy nie jest reliktem przeszłości, lecz wciąż aktualnym językiem kultury, zdolnym poruszać serca i inspirować. Dzięki tej książce kolejne pokolenia mają szansę nie tylko poznać kroki poloneza czy mazura, ale przede wszystkim zrozumieć, że w rytmach i figurach tych tańców ukryta jest dusza narodu – jego historia, emocje i duma.

Książkę do recenzji otrzymałam od Wydawnictwa Sorus