Jedność świata i smaku

 „Indie są jak mozaika – każdy jej fragment ma własny kolor, a wszystkie razem tworzą jeden obraz.” – Jawaharlal Nehru

Literatura podróżnicza od wieków była jednym z ważniejszych narzędzi poznawania świata. Jej zadaniem nie jest jedynie informować czytelnika o dalekich krajach, ale przede wszystkim wciągnąć go w doświadczenie podróży — z całą jej intensywnością, pięknem i niepokojem. Książka Pani Bożeny Marczyńskiej-Lüttge Świat ma zapach przypraw. Indie stanowi przykład współczesnej literatury tego gatunku. Autorka, która od lat związana jest zawodowo z przyprawami i z pasją odkrywa świat poprzez podróże, prowadzi czytelnika przez różne zakątki Indii, a jej narracja jest pełna aromatów, smaków, dźwięków i barw. Jednak to, co wyróżnia tę książkę, to nie tylko plastyczny język, ale także odwaga w zestawianiu piękna i brzydoty, bogactwa i nędzy, sacrum i profanum. Indie jawią się tutaj jako kraj kontrastów — trudny do uchwycenia, a jednocześnie fascynujący.

W centrum opowieści Pani Marczyńskiej-Lüttge znajdują się przyprawy. Nie jest to zabieg przypadkowy — przyprawy od wieków były symbolem bogactwa, władzy, a także kulturowej wymiany. W książce stają się one metaforą całych Indii: różnorodnych, intensywnych, czasem trudnych do zniesienia, a jednocześnie nieodparcie przyciągających. Autorka prowadzi czytelnika przez plantacje kardamonu i pieprzu, ukazując codzienność ludzi, którzy od pokoleń żyją w rytmie natury i handlu. Opisując ich pracę, wprowadza nas w świat zapachów — intensywnych, ostrych, słodkich, gorzkich — które układają się w mozaikę przypominającą o wielowiekowej tradycji handlu przyprawami w Indiach. Przyprawy są tu także kluczem do zrozumienia, że Indie należy poznawać poprzez zmysły, a nie tylko intelekt. To kraj, którego nie da się ogarnąć suchymi faktami. Trzeba go powąchać, posmakować, zobaczyć, dotknąć, a nawet poczuć jego gwar i hałas. Pisarka udowadnia, że dopiero wtedy podróż staje się pełnym doświadczeniem.

Ważnym motywem książki jest zestawienie dwóch Indii: tych widzianych oczami turysty — pełnych zabytków, świątyń, kolorowych targowisk — i tych, które istnieją obok: biednych dzielnic, slumsów, codzienności ludzi żyjących poniżej granicy ubóstwa. Autorka nie ucieka od tych obrazów. Pisze o dzieciach proszących o jedzenie, o ogromnych różnicach majątkowych, o nędzy kontrastującej z przepychem pałaców maharadżów. To spojrzenie przypomina podejście Ryszarda Kapuścińskiego w Podróżach z Herodotem czy Hebanie, gdzie obok opisów piękna i historii zawsze obecna była refleksja nad losem zwykłych ludzi. Pani Marczyńska-Lüttge, podobnie jak Kapuściński, nie stawia się w roli mentora ani analityka politycznego, ale raczej uważnego obserwatora, który próbuje uczciwie oddać złożoność miejsca, które odwiedza.

Autorka wielokrotnie zwraca uwagę na spotkanie tradycji z nowoczesnością. Indie to kraj, w którym obok siebie funkcjonują pradawne rytuały i dynamiczny rozwój technologiczny. Można spotkać tam zarówno ascetów nad Gangesem, jak i programistów pracujących dla globalnych korporacji w Bangalore. Pani Marczyńska-Lüttge pokazuje, że Indie to przestrzeń dialogu i napięcia. Z jednej strony głęboka religijność, przejawiająca się w codziennych obrzędach, pielgrzymkach i świętach, z drugiej — materializm i pogoń za zyskiem, szczególnie widoczna w wielkich miastach. Książka staje się przez to nie tylko relacją z podróży, ale i studium współczesnej cywilizacji, która próbuje pogodzić przeszłość z przyszłością.

Język Pisarki jest barwny i plastyczny. Cechuje go bogactwo opisów sensorycznych: zapachy kardamonu, smak curry, kolory sari, dźwięki ulicznych bazarów. Dzięki temu książka nabiera niemal malarskiego charakteru, a czytelnik zostaje wciągnięty w pejzaż Indii wszystkimi zmysłami. Kompozycja książki jest mozaikowa — nie znajdziemy tu linearnej opowieści ani przewodnikowego uporządkowania. To raczej zbiór impresji, wspomnień, spotkań i obserwacji. Taka forma odzwierciedla sam charakter Indii: kraju pełnego chaosu, w którym wszystko istnieje obok siebie i trudno o prostą strukturę. Jednym z ważniejszych walorów książki jest obecność pytań o charakterze etycznym i egzystencjalnym. Autorka nie poprzestaje na opisach — zastanawia się nad losem ludzi, nad niesprawiedliwością społeczną, nad tym, dlaczego w jednym miejscu na ziemi panuje luksus, a w innym ubóstwo. Indie jawią się w Jej relacji jako kraj, który uczy pokory. W konfrontacji z ogromem ludzkiego cierpienia czytelnik zmuszony jest zastanowić się nad własnym życiem, nad wartościami, które uznaje za oczywiste.

Mocne strony książki

Autentyczność – wynikająca z wieloletniego doświadczenia autorki jako podróżniczki i znawczyni przypraw.

Bogactwo opisów sensorycznych – pozwala czytelnikowi przenieść się do Indii i niemal „poczuć” ten kraj.

Różnorodność perspektyw – obok opisów turystycznych atrakcji są też fragmenty dotyczące codziennego życia i problemów społecznych.

Refleksyjny charakter – książka nie jest jedynie przewodnikiem, ale także zapisem wewnętrznych przemyśleń.

Słabsze strony

Brak pogłębionej analizy historyczno-społecznej – dla czytelników poszukujących wiedzy naukowej książka może wydać się zbyt powierzchowna.

Perspektywa zewnętrzna – Autorka, jako osoba z Zachodu, może nie zawsze w pełni zrozumieć konteksty kulturowe, a jej spojrzenie bywa egzotyzujące.

Fragmentaryczność narracji – brak spójnej osi fabularnej może utrudniać odbiór osobom oczekującym linearnej opowieści.

Świat ma zapach przypraw. Indie Pani Bożeny Marczyńskiej-Lüttge to książka, która wciąga czytelnika w świat pełen barw, zapachów i kontrastów. To nie tylko opowieść o egzotycznym kraju, ale także zapis refleksji nad ludzkim losem, nad nierównościami i nad sensem podróżowania. Choć książce można zarzucić pewną powierzchowność czy brak głębokiej analizy społeczno-historycznej, jej największą wartością jest szczerość i pasja. Autorka nie udaje badaczki akademickiej, ale podróżniczkę i obserwatorkę, która dzieli się własnym doświadczeniem. Dla osób szukających inspiracji do podróży, chcących poznać Indie poprzez wrażenia i emocje, będzie to lektura niezwykle satysfakcjonująca. Dla tych, którzy oczekują analizy politycznej czy historycznej — raczej punkt wyjścia niż ostateczne źródło wiedzy. Indie, jak pokazuje Pisarka, są krajem, którego nie da się zamknąć w jednej narracji. Trzeba ich doświadczać, tak jak doświadcza się przypraw: powoli, cierpliwie, z otwartością na intensywność i różnorodność smaków.

Książkę do recenzji otrzymałam od Wydawnictwa Sorus