Moc roślin

 "Patrzenie, jak roślina rośnie, jest jak obserwowanie życia w zwolnionym tempie."

Anonim

W tradycyjnej historiografii rozwój cywilizacji interpretowany jest głównie przez pryzmat wydarzeń politycznych, militarno-strategicznych oraz działalności jednostek wybitnych. W tym kontekście przyroda – zwłaszcza flora – postrzegana bywała raczej jako tło niż jako aktywny uczestnik procesu dziejowego. Pan Bill Laws, brytyjski dziennikarz i autor książek popularnonaukowych, w swoim dziele „50 roślin, które zmieniły bieg historii” kwestionuje ten paradygmat, dowodząc, że niepozorne rośliny mogą mieć znaczący, a nierzadko wręcz decydujący wpływ na bieg historii ludzkości.

Książka ma charakter popularnonaukowy, ale bazuje na solidnych podstawach źródłowych i interdyscyplinarnych: Autor łączy wiedzę z zakresu botaniki, historii gospodarczej, antropologii, geografii oraz nauk społecznych. Każdy z pięćdziesięciu rozdziałów poświęcony jest jednej roślinie, która według Pisarza odegrała kluczową rolę w dziejach świata. Wśród analizowanych gatunków znajdują się zarówno podstawowe rośliny uprawne, jak pszenica, ryż, ziemniak, czy rośliny przemysłowe (np. bawełna, kauczuk), psychoaktywne (kawa, tytoń, konopie indyjskie) oraz lecznicze (np. chinowiec – źródło chininy). Każdy rozdział zawiera informacje o pochodzeniu biologicznym i geograficznym rośliny, jej zastosowaniu w różnych kulturach, roli w gospodarce i handlu, oraz jej wpływie na zjawiska społeczno-polityczne. Pan Laws przytacza liczne przykłady i anegdoty, łącząc dane historyczne z analizą cywilizacyjną. Dzięki temu książka jest nie tylko informacyjna, ale także atrakcyjna narracyjnie.

Jednym z najbardziej sugestywnych przykładów jest przypadek ziemniaka (Solanum tuberosum). Roślina ta, pierwotnie uprawiana przez Inków w Andach, została przywieziona do Europy w XVI wieku. Z czasem stała się podstawą diety w wielu krajach, zwłaszcza w Irlandii. W połowie XIX wieku zaraza ziemniaczana doprowadziła do wielkiej klęski głodu, w wyniku której zmarło ponad milion ludzi, a kolejne miliony zmuszone były do emigracji. Wydarzenie to miało ogromne konsekwencje demograficzne, społeczne i polityczne – zarówno w Irlandii, jak i w Stanach Zjednoczonych, dokąd masowo wyjeżdżali irlandzcy uchodźcy. Innym istotnym przykładem jest bawełna (Gossypium spp.), która odegrała fundamentalną rolę w kształtowaniu się nowoczesnej gospodarki przemysłowej. To właśnie potrzeba szybkiego przetwarzania bawełny napędzała rozwój mechanizacji w XVIII-wiecznej Anglii, przyczyniając się do rewolucji przemysłowej. Jednocześnie bawełna była podstawą gospodarki plantacyjnej na południu Stanów Zjednoczonych, co bezpośrednio wiązało się z rozwojem systemu niewolnictwa. W ten sposób jedna roślina stała się motorem zarówno postępu technologicznego, jak i ludzkiego cierpienia.

Na uwagę zasługuje także rozdział poświęcony kawie (Coffea arabica), której spożycie nie tylko zmieniło nawyki kulturowe, ale również przyczyniło się do rozwoju życia publicznego. Kawiarnie stały się w XVIII wieku centrami intelektualnej wymiany i dyskusji, z których wywodziły się idee Oświecenia oraz nowe formy organizacji społecznej i politycznej.

Książka Pana Lawsa ma istotne walory poznawcze, edukacyjne i metodologiczne. Przede wszystkim poszerza pole refleksji historycznej, uwzględniając czynniki środowiskowe i biologiczne jako pełnoprawne elementy dziejotwórcze. Autor wpisuje się tym samym w nurt historii środowiskowej (environmental history), która zyskuje coraz większe uznanie we współczesnej humanistyce. Jego podejście przypomina klasyczne dzieła Jareda Diamonda (np. „Strzelby, zarazki i stal”) czy Yuvala Noaha Harariego („Sapiens”), którzy również analizują losy człowieka w szerszym, ekologicznym i biologicznym kontekście. Dodatkowym atutem książki jest jej dostępność – Autor pisze językiem przystępnym, ale nie trywialnym. Nie popada w przesadny dydaktyzm, nie traci również z oczu szerszego tła historycznego. Co więcej, jego narracja ma wymiar uniwersalny i aktualny – przypomina o delikatnej równowadze między ludzkością a światem przyrody, której lekceważenie prowadziło i wciąż może prowadzić do kryzysów społecznych, ekonomicznych i zdrowotnych.

„50 roślin, które zmieniły bieg historii” to książka, która w sposób nowatorski i inspirujący ukazuje, jak wielką rolę w historii człowieka odgrywały – i nadal odgrywają – rośliny. Pan Bill Laws przekonująco argumentuje, że zrozumienie historii wymaga nie tylko znajomości faktów politycznych czy kulturowych, ale także świadomości procesów biologicznych, rolniczych i ekologicznych. To dzieło o znaczeniu nie tylko poznawczym, ale i wychowawczym – przypominające, że nasze przetrwanie i dobrobyt wciąż zależą od relacji z naturalnym światem, którego nie jesteśmy właścicielami, lecz częścią.

Książkę do recenzji otrzymałam od Wydawnictwa Alma Press