Friedrich August von Hayek
„Największym niebezpieczeństwem jest przekonanie, że ludzie mogą zaplanować gospodarkę lepiej, niż zrobi to wolny rynek.”
„Uliczny ekonomista” Pana Axela Kaisera to książka, która wykracza poza tradycyjne ramy literatury popularnonaukowej. Choć Autor deklaruje, że jego celem jest przybliżenie czytelnikom podstaw ekonomii, publikacja ta stanowi również manifest ideowy. Pan Kaiser występuje nie tylko jako popularyzator nauki, lecz także jako obrońca klasycznego liberalizmu, wolnego rynku i indywidualnej odpowiedzialności. Jego książka to równocześnie zbiór argumentów, krytyka współczesnych tendencji politycznych oraz apel o zmianę sposobu myślenia o gospodarce. To właśnie połączenie edukacji i ideologii sprawia, że „Uliczny ekonomista” jest lekturą, która wzbudza silne emocje i prowokuje do intelektualnej dyskusji.
Jednym z kluczowych wątków książki jest przekonanie, że w debacie publicznej dominują mity i uproszczenia, które prowadzą do błędnych decyzji politycznych. Pisarz uważa, że ekonomia została zepchnięta na margines w rozmowach o ważnych sprawach społecznych, a jej miejsce zajęła retoryka oparta na emocjach. Politycy – zdaniem Autora – często kierują się potrzebą zdobycia poparcia, a nie rzetelną analizą konsekwencji swoich działań. W rezultacie powstają rozwiązania, które w krótkim okresie wydają się atrakcyjne, lecz w dłuższej perspektywie przynoszą szkody. Książka ma więc na celu uzbroić czytelnika w narzędzia pozwalające odróżnić propozycje sensowne od populistycznych. Pan Kaiser opiera się na klasycznej myśli liberalnej, w szczególności na spuściźnie ekonomistów takich jak Friedrich Hayek czy Milton Friedman. Podkreśla znaczenie spontanicznego porządku, czyli przekonania, że społeczeństwo rozwija się najlepiej wtedy, gdy ludzie sami – poprzez swoje decyzje, innowacje i przedsiębiorczość – tworzą wartościowe instytucje i rozwiązania, zamiast polegać na odgórnym planowaniu. Centralnym argumentem Pisarza jest to, że wolny rynek nie jest chaosem, lecz naturalnym systemem współpracy, w którym indywidualne działania przynoszą społeczne korzyści. Pan Kaiser wskazuje przy tym, że wiele problemów gospodarczych wynika nie z nadmiaru wolności, lecz z jej ograniczania.
Znaczącą część książki stanowi krytyka interwencjonizmu państwowego. Pisarz analizuje mechanizmy, które mają – w zamierzeniu polityków – pomagać najuboższym lub stabilizować gospodarkę, a które w praktyce mogą pogłębiać istniejące problemy. Przykładem jest kontrola cen mieszkań, która prowadzi do spadku podaży i pogorszenia jakości budownictwa, czy podwyższanie płacy minimalnej, które może zniechęcać przedsiębiorców do tworzenia nowych miejsc pracy, zwłaszcza dla osób o niższych kwalifikacjach. Pan Kaiser nie twierdzi, że wszystkie działania państwa są szkodliwe, lecz argumentuje, że ich skutki należy analizować nie tylko w kontekście celów deklarowanych, lecz przede wszystkim rezultatów realnych. Istotne miejsce w książce zajmuje krytyka narracji o „złych kapitalistach” i „nieuniknionej niesprawiedliwości wolnego rynku”. Autor przekonuje, że nierówności same w sobie nie są dowodem niesprawiedliwości; często wynikają z różnic w umiejętnościach, innowacyjności czy pracowitości. Podkreśla, że w systemach wolnorynkowych bogactwo nie powstaje kosztem innych, lecz dzięki tworzeniu wartości, z której korzystają również mniej zamożni członkowie społeczeństwa. Wskazuje przy tym na historyczne przykłady społeczeństw, gdzie wzrost gospodarczy – możliwy dzięki wolności gospodarczej – doprowadził do poprawy warunków życia milionów ludzi. To właśnie te argumenty stanowią trzon jego obrony kapitalizmu jako systemu o największym potencjale do generowania dobrobytu.
Z drugiej strony, Pan Kaiser nie idealizuje współczesnej gospodarki. Zwraca uwagę na relacje między rynkiem a państwem, analizując problem tzw. kapitalizmu kolesiowskiego (crony capitalism), w którym przedsiębiorcy uzyskują przywileje dzięki powiązaniom politycznym. Autor podkreśla, że taki system nie ma nic wspólnego z prawdziwym wolnym rynkiem i w rzeczywistości działa jak forma korporacyjnego socjalizmu, w którym prywatne interesy są chronione kosztem obywateli. Ten element książki dowodzi, że Pisarz jest świadomy złożoności rzeczywistości gospodarczej i nie neguje jej patologii – lecz wskazuje ich właściwe źródła. Atutem „Ulicznego ekonomisty” jest styl narracji. Pan Kaiser pisze żywo, jasno i bez akademickiej sztywności. Zamiast wykresów i trudnych wzorów przywołuje przykłady, anegdoty i analogie, które pomagają zrozumieć nawet skomplikowane mechanizmy ekonomiczne. Jego celem nie jest tworzenie podręcznika, lecz zbudowanie podstawowego zestawu intuicji, które pozwolą czytelnikowi lepiej interpretować debatę publiczną. Dzięki temu książka pełni funkcję nie tylko edukacyjną, lecz także emancypacyjną – wyzwala czytelnika z uproszczonych schematów myślenia i skłania do samodzielnej analizy.
Mimo wielu zalet książka ma również słabe strony. Krytycy wskazują, że Autor niekiedy popada w przesadną pewność siebie, przedstawiając złożone problemy społeczne w sposób zbyt jednoznaczny. W Jego narracji rzadko pojawia się wątpliwość czy refleksja nad tym, że realna gospodarka często wymaga kompromisów, a nie tylko trzymania się jednej doktryny. Niektórzy zarzucają Panu Kaiserowi, że jego argumenty mają charakter bardziej publicystyczny niż naukowy. Jednak nawet jeśli autor jest stronniczy, jego stronniczość jest uczciwa: nie ukrywa swojej perspektywy, lecz otwarcie ją prezentuje i broni za pomocą logicznych argumentów.
Podsumowując, Uliczny ekonomista Pana Axela Kaisera to książka, która z jednej strony popularyzuje ekonomię w sposób przystępny i angażujący, a z drugiej – stanowi manifest liberalnej wizji społeczeństwa. Jej lektura daje czytelnikowi narzędzia do lepszego rozumienia mechanizmów rządzących gospodarką, jednocześnie zachęcając do krytycznego myślenia i kwestionowania popularnych narracji politycznych. Nawet jeśli ktoś nie zgadza się z liberalnymi przekonaniami Autora, książka ta może być dla niego wartościowym impulsem do refleksji i pogłębienia własnych poglądów. Właśnie dlatego „Uliczny ekonomista” jest pozycją godną polecenia – nie tylko jako wprowadzenie do ekonomii, lecz także jako głos w ważnej debacie o przyszłości współczesnych społeczeństw.
Książkę do recenzji otrzymałam od Wydawnictwa Freedom Publishing
